De Indonesische strijd om gigantische goudmijn is pas begonnen

Ongepubliceerd, Marjolein van Pagee 15 juli 2018

Het was een historische week voor Indonesië. Niet alleen bereikte de Indonesische regering na jarenlang gesteggel een overeenkomst met het Amerikaanse mijnbedrijf Freeport, ook won een Indonesische sprinter goud tijdens de IAAF World U20 Championships in Helsinki. De 18-jarige sprinter Lalu Zohri poseerde verbluft tussen twee Amerikaanse sprinters in, hij keek wat ongelovig, alsof hij niet verwacht had te zullen winnen.

De Indonesische rood-witte vlag die losjes om zijn schouders hing en de twee enorme Amerikaanse vlaggen van zijn tegenstanders die hem omringden, verbeeldde ironisch genoeg exact de verhoudingen in de huidige strijd om het kostbare mineraal. Want grote kans dat de plak goud die Zohri won uit het verafgelegen West-Papua afkomstig is. Daar ligt een van de grootste goudmijnen ter wereld waar Freeport decennialang zijn gang kon gaan. Goud dat ooit in 1936 door een Nederlandse geoloog ontdekt was. Tot na de regime-change in 1965 werd deze ontdekking geheim gehouden, pas toen Soeharto stevig in het zadel zat begonnen de Amerikanen, Britten en Australiërs met het leegroven ervan. Nederland was eerder al gesommeerd te vertrekken, en moest met lede ogen toekijken hoe de grote broers zich verrijkten aan het ‘El Dorado’. Kolonialisme-oude-stijl was uit de tijd, het kon gemakkelijker, slinkser, indirecter. Zo verwerd Nederland tot neokoloniale ‘loopjongen.’ Een rol die we tot op de dag van vandaag vervullen.

Een van de goudbergen is inmiddels al tot op de bodem afgegraven, aan de tweede is men nog bezig. Het is niet te zeggen voor hoeveel miljarden dollars daar is weggesluisd. Met steun van het Soeharto-regime hebben deze buitenlandse partijen onvoorstelbaar grote miljardenwinsten kunnen draaien. De opportunistische dictator kreeg daarbij natuurlijk ook wat percentages toegezegd. Twintig jaar na de val van dit regime dringt de regering Jokowi er nu op aan om de destijds gemaakte afspraken te herzien.

Terwijl sprinter Zohri in Helsinki zijn plak goud in ontvangst nam, tekende de regering in Jakarta een nieuwe overeenkomst die de staat Indonesië voor 51% aandeelhouder zal maken. Dit is meer dan ooit gezien de prowesterse dictator Soeharto destijds genoegen had genomen met een magere 9%. Soeharto moet in dit licht gezien worden als vertegenwoordiger van Westerse belangen. Na de coup van 1965 kwam hij met steun van de VS aan de macht. Ook Nederland omarmde deze dictator, hoewel hij na zijn aantreden meer dan een miljoen communisten vermoordde en vele andere kritische geesten voor jaren gevangen zette.

Over de nieuwe overeenkomst rapporteerde Trouw op 13 juli jl.: ‘Indonesië wint strijd om gigantische goudmijn’ en concludeerde dat hiermee een langdurig conflict ten einde kwam en dat het Amerikaanse bedrijf Freeport het onderspit delfde. Dit is echter een vertekening van de werkelijkheid. Ten eerste betrof het een “non-binding agreement,” in de komende twee maanden gaan alle partners de hele deal nog eens uitgebreid bediscussiëren. En zoals het er nu uitziet verliest de Amerikaanse tak van het miljardenbedrijf nauwelijks aan invloed, zij behouden maar liefst 49% aandelen. Het is het Brits-Australische Rio Tinto dat als verliezer naar huis gaat. Historisch gezien delen zij nu hetzelfde lot als de Nederlanders in de jaren zestig. Washington heeft hen als het ware geraffineerd buiten spel gezet om aan Jokowi’s eisen te voldoen. Wat vreemd is dat de Britten en Australiërs dit zomaar lijken te accepteren. Waarom dwingen ze hun Amerikaanse zakenpartners niet om die 49% te verdelen? Gaan zij ook genoegen nemen met de rol van loopjongen? Rio Tinto had vorig jaar nog $40 miljard verdiend, waarvan $8.8 miljard netto winst. Indonesië mag hun deel nu voor $3,85 miljard overnemen.

Het is belangrijk te beseffen dat ‘PT. Freeport Indonesia’ een corporatie is die tot voor kort uit vier aandeelhouders bestond:

1. Freeport-McMoRan -> VS
2. Rio Tinto -> VK/Australië
3. PT. Indocopper -> Indonesisch privaat bedrijf, voorheen in bezit van Bakrie (leider van de politieke partij Golkar, de officiële politieke partij van het Soeharto regime, er gaan geruchten dat Soeharto’s oudste dochter Tutut ook aandelen had in Indocopper.)
4. Inalum -> Indonesisch staatsbedrijf

In de oude situatie was 18% in Indonesische handen en 82% in Westerse handen. In de nieuwe situatie zullen de aandelen van partij 2 en 3 aan het Indonesische staatsbedrijf Inalum worden toegevoegd. Hierdoor blijven er nog twee partijen over: Het Amerikaanse Freeport McMoRan dat 49% aandelen houdt en de Indonesische staat die na zoveel jaar nu eindelijk 51% zal gaan beheren. 10% van het Indonesische deel zal naar de lokale regering van West-Papoea gaan.

Overigens staat deze (gedeeltelijke) nationalisatie niet op zichzelf. De huidige Indonesische regering is zich duidelijk aan het heroriënteren, op zoek naar nieuwe allianties. Het is algemeen bekend dat China een steeds grotere invloed heeft op de regio en het is ook duidelijk dat Washington dit al jaren zorgen baart. Ondanks zijn progressief, democratische imago kan Jokowi’s eigenzinnige koers in het Westen op weinig steun rekenen. Niet alleen het mijnbedrijf Freeport ook het Amerikaanse oliebedrijf Chevron wordt met nationalisatie bedreigt. De Indonesische regering heeft recentelijk aangekondigd dat de contracten voor het grootste olieveld in Sumatra (die in 2021 aflopen) eveneens niet zullen worden verlengd.

Over de toenemende protectionistische wetgeving die onder Jokowi’s bewind is doorgevoerd klagen Westerse bedrijven steen en been. Toch maakte de nieuwe wetgeving tegelijkertijd een reeks niet-Westerse zakendeals mogelijk. Zo deed Indonesië vorig jaar nog een bestelling bij de Russen van in totaal negentien Sukhoi gevechtsvliegtuigen. Een deal waarbij Indonesië voor 50% in natura (koffie, tabak, palmolie enz.) mag betalen, iets waar Westerse multinationals met hun Wereldbank nooit mee in zouden stemmen. Ook zijn de Russen bereid hun kennis en expertise te delen zodat Indonesië de onderdelen zelf kan gaan fabriceren.

De vraag die opdoemt is: loopt Jokowi geen risico met zijn antiwesterse koers? Schikken de Westerse machthebbers zich zo makkelijk in de nieuwe situatie? De geschiedenis leert dat pogingen om meer grip te krijgen op de neokoloniale graaicultuur hardhandig worden afgemaakt. Denk alleen al aan het tragische lot van de Libische leider Gaddafi. Voordat Westerse media hem als brute dictator begonnen af te schilderen, was ook hij zich aan het losbreken van het Westen. Hetzelfde geldt voor de eerste Indonesische President Soekarno die vlak voor de coup uit 1965 een aantal Britse en Amerikaanse bedrijven had genationaliseerd en ook het veld moest ruimen. (Nederlandse bedrijven waren eerder in 1956 al genationaliseerd.)

Kortom: het is een misvatting om de nieuw beklonken deal als het einde van een slepend conflict te beschouwen. Het zal er nu om gaan spannen. De nieuwe afspraken moeten in de komende maanden nog bezegeld worden. Bovendien delft Freeport niet het onderspit: met 49% aandelen zijn de Amerikaanse belangen nog steeds aanzienlijk. De oude overeenkomst kan alleen worden uitgelegd tegen de achtergrond van het Soeharto-regime dat met Westerse hulp was geïnstalleerd. De grote vraag is hoe de nieuwe overeenkomst gaat uitpakken. Is een herhaling van 1965 denkbaar? In elk land zijn er opportunisten te vinden die voor een kleine vergoeding bereid zijn om de belangen van hun land te grabbel te gooien. In de Indonesische politiek zijn nog steeds talloze figuren actief die voortkomen uit de Soeharto-tijd en geen moeite hebben met een deal die vooral hun Westerse broodheren dient. Neem bijvoorbeeld Jokowi’s opponent Prabowo, ex-schoonzoon van Soeharto.

Als die ontevreden en opportunistische elementen het met Washington op een akkoordje gooien kan Jokowi een herverkiezing wel schudden. Een eenvoudige lastercampagne zou er voor kunnen zorgen dat zijn nationalisatie-drift door de kiezers een halt toe wordt geroepen. Nu al zie je op social media de hashtag: “#ganti presiden” (vervang de president.) Vanuit deze optiek is het op zijn minst verontrustend dat enkele van zijn tegenstanders recentelijk in New York zijn gespot. Een foto toont ex-generaal Gatot Nurmantyo die de Trump Tower bezoekt. Zou het toeval zijn dat juist deze man door heeft laten schemeren dat hij zich volgend jaar kandidaat gaat stellen?